نشریه دانش ها و آموزه های قرآن و حدیث
سال دوم شماره 3 (پیاپی 7، زمستان 1398)

چند سالی است که خداوند، نعمت توجه به زیارت امام حسین علیه السلام را فراگیر کرده، دل ها و جان های بسیاری را در ایام اربعین، راهی آن حریم قدسی می کند. این داده بزرگ الهی، پاس داشتنی است؛ روی دادی بزرگ که به پشتوانه احادیث معصومان^، انگیزه های بسیاری را به سوی خود کشانده و آرزوهایی را برآورده می سازد. شکر هر نعمتی به بهره گیری درست از آن و پیش گیری از آفت هایی است که تهدیدش می کند. بهره گیری شایسته از اربعین، دستاوردهای ارزشمندی را نصیب امت اسلامی خواهد کرد و بی توجهی بدان، کفر نعمت محسوب شده و آسیب هایی به دنبال دارد.

گزارش مکرر قرآن و جوامع روایی از میزان اثرگذاری و شگردهای شیاطین جن در گمراه سازی انسان، پرداختن به این موضوع را ضروری می کند. دوری از معارف مرتبط با این حوزه، زمینه اثرپذیری از شیاطین را کاهش نمی دهد بلکه می تواند به افزایش آن منجر شود. نوشتار حاضر، تحلیل شماری از روایات معتبر را درباره «قدرت تغییر شکل شیطان ها» به عهده دارد. ریشه یابی برخی از حوادث مانند هم جنس گرایی قوم حضرت لوط علیه السلام، انحراف خلافت بعد پیامبر| و داوری منصفانه درباره «تجرد» و «عدم تجرد» جن در گرو تحلیل درست این قدرت است. عده ای، آشکارشدن جن و به ویژه شیطان ها با شمایل گونه گون را به معنای دگرگونی ظاهری دانسته و برخی آن را به تصرف در ادراک انسان تاویل کرده اند. فرضیه این پژوهش، اثبات امکان تغییر شکل شیاطین و وقوع خارجی آن است. به همین منظور در گام اول نوشتار، «گستره»، «محدودیت» و «سه فرضیه در کیفیت» آشکار شدن با شکل های گوناگون، تحلیل می شود. گام دوم هم به گزارش وقوع عینی تغییر شکل می پردازد. جامعیت نوشتار حاضر و فرضیه های مطرح شده در کیفیت تغییر شکل شیطان ها، از نوآوری های آن است.

یکی از عبارت هایی که در دعاهای ماثور از اهل بیت^ تکرار شده، فراز «بحق محمد و آل محمد» است. فراوانی این عبارت و مشابهات آن، دو پرسش را ایجاد می کند؛ نخست این که چگونه می توان حق مخلوق بر خالق را تصور کرد؟ دوم این که بیان این فراز، چه تاثیری در اجابت دعا دارد. از آن جا که خداجویان همواره دغدغه کشف راه های اجابت درخواست های خود از خداوند را دارند، پژوهشی علمی در این راستا شایسته است. هدف این تحقیق، تبیین معنای حق مخلوق بر خالق و چگونگی اثرگذاری عبارت «بحق محمد و آل محمد» بر اجابت دعاست. تاکنون پژوهشی مستقل در این موضوع منتشر نشده است.

تحلیل برخی از کنش ها و واکنش های امیر مومنان علیه السلام برای دوست دارانشان نیز سخت است. این رفتارها با روند عمومی و مردم پسند هم گون نبوده و موجب تعجب می شود. پذیرش درخواست مشاوره به خلفای سه گانه، پاسخ گویی به پرسش توحیدی در میانه نبرد جمل و تاخیر چندماهه در نبرد صفین با وجود آمادگی سپاه ده ها هزارنفری ایشان، نمونه هایی از این رفتارهاست. این شیوه تعامل، با روش رایج سیاست مداران و رهبران جوامع متفاوت است. در پاسخ به چرایی این رفتارها، حفظ مصلحت اسلام و مردم و یا جلوگیری از تضییع حقوقشان بیان شده است. این نوشتار درصدد است تا برای فهم این رفتارها، آن را بر دو گزاره بنیادین پایه گذاری کند؛ نخست، شناخت درست وظیفه هدایت گری امام به عنوان حجت الهی و دوم، دید فرازمند امام نسبت به آفریدگان الهی. به همین روی، رفتار امام در نظام هدایت الهی تحلیل شده است نه از زاویه نگرش سیاست مداران.

یکی از پرحجم ترین محورهای موجود در دعاهای ماثور، «درخواست حاجت» و «پناه بردن» است. آن چه مورد درخواست معصومان قرار گرفته، ذیل علم، عصمت و امامت ایشان قرار داشته و از این رو، نشان دهنده راه کمال است. در برابر، چیزی که ایشان از آن به خداوند پناه برده اند، مانع وصول به کمال بوده و پناهگاه هایی که بدان ها پناه برده شده، قابلیت اعتماد و اتکا برای مصونیت از خطرات را دارد. شناخت این موضوعات، راه درست و نادرست را به ره جویان می نمایاند. ساختار فهرست گونه این نوشته دریافت معارف یادشده از دعاها را سرعت و آسانی می بخشد. تاکنون دیده نشده که با این نگاه و روش، دعاهای معصومان تحلیل و ارایه شود. مقاله کنونی در بخش نخست «خواستنی ها» و در بخش دوم «پناه بردنی ها» را بر اساس دعاهای کتاب عده الداعی ابن فهد حلی فهرست کرده است.

بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی را که از سوی مقام معظم رهبری صادر شد، می توان راه آینده نظام اسلامی دانست. یکی از محورهای موجود در این بیانیه «امنیت» است. بر اساس آموزه های دینی، امنیت، موهبتی الهی است که کمتر، ارزش آن دانسته می شود. به دلیل جامعیت دین و نبود نقص در آن، اگر الگوی امنیت بر اساس معیارهای اسلامی تدوین گردد، بیشترین آرامش را برای جامعه به دنبال دارد. نخستین گام برای ترسیم الگوی امنیت بر اساس معیارهای دینی، استخراج کلیدواژه های مرتبط با آن از قرآن و حدیث است. پژوهش کنونی کاری بنیادین در این راستاست که می تواند برای همه پژوهش های دینی حوزه امنیت سودمند باشد. از آن جا که بیانیه گام دوم بر اساس مبانی اسلامی تهیه شده، برای پرداختن به ابعاد آن، ابتدا با مطالعه چندین باره بیانیه، واژه های مهم و کلیدی، شناسایی شد. سپس واژگان معادل آن در آیات و روایات، شناسایی شده و در پایان، برخی از ابواب مرتبط با هر واژه در منابع حدیثی، معرفی گردید. این مقاله به ارایه کلیدواژه های امنیتی بیانیه و تطبیق آن بر قرآن و حدیث می پردازد. کلیدواژه های سیاسی، فرهنگی - اجتماعی و اقتصادی هم در نوشتارهای جداگانه ای عرضه می شود. با این روش، همه واژگان کلیدی بیانیه، استخراج شده و با منابع اسلامی تطبیق می گردد تا راه را برای پژوهش های آینده هموار کند.

رشد انسان و تکامل او به ویژه در دنیای کنونی، نیازمند برنامه است. شایسته است که در این برنامه افزون بر یادکرد نیازها و روش رسیدن به آن، موانع و محدودیت ها نیز ذکر شود. پژوهش کنونی بخشی از این موانع را در صحیفه سجادیه شناسایی می کند. شناخت موانع معنوی رشد، تلاشی برای رسیدن به الگوی سبک زندگی اسلامی است. تبیین نگرش اهل بیت به موضوع پیشرفت و زمینه سازی برای استواری پایه های رشد جامعه از بهره های این تحقیق خواهد بود. تاکنون نگاشته ای که به تبیین موانع پیشرفت معنوی انسان از دیدگاه صحیفه سجادیه بپردازد، دیده نشد. نگاشته کنونی که می توان آن را «موانع پیشرفت اخلاقی...» نیز نامید، فهرستی از موانع را در ده بخش ارایه می-کند

یکی از احادیث مشهور در میان مردم، روایت یادشده در عنوان یادداشت است. کتاب من لا یحضره الفقیه این حدیث را بدین شکل آورده است:روی عن العالم انه قال:‏ اعمل‏ لدنیاک‏ کانک تعیش ابدا و اعمل لآخرتک کانک تموت غدا.

یکی از مهم ترین دغدغه های محدثان در طول تاریخ حدیث، کسب اطمینان از صدور روایات بوده است. محدثان و فقیهان برای احراز صدور حدیث، راه های مختلفی را پیموده اند. «تواتر» همواره یکی پراهمیت ترین راه ها برای کسب اطمینان از صدور احادیث بوده است. تواتر در لغت به معنای این است که چیزی با فاصله، بعد از چیز دیگر بیاید. محدثان به حدیثی «متواتر» می گویند که راویان آن در هر طبقه، به تعدادی باشند که عادتا امکان هم داستان شدن آنها برای دروغ گویی وجود نداشته باشد؛ راویانی که گاه الفاظ واحد (تواتر لفظی) و گاه معنای واحد (تواتر معنوی) را گزارش می کنند